झापा, १८ चैत । महाभारतकालीन बिराट राजाको सालो किच्चकको दरबार रहेको विश्वास गरिएको भद्रपुर नगरपालिका वडा नं. ३ स्थित किच्चकबधस्थलमा पुरातत्व विभागको टोलीले आठौं चरणको उत्खनन कार्य गरेको छ ।

उत्खनन गर्दा पुरातात्विक महत्त्वको ‘दरबारको जग’ भेटिएको पुरातत्वविद् उद्धव आचार्यले बताउनुभयो । उहाँको नेतृत्वमा पुरातत्व विभागबाट आएको चार सदस्यीय टोलीले यही फागुन २५ गतेदेखि किच्चकबधस्थलमा उत्खनन तथा संरक्षणको कार्य निरन्तर गरिरहेको छ ।

विभागका अधिकृत नवराज अधिकारीले किच्चकबधस्थलमा वि.सं. २०५८ देखि विभागले आचार्यकै नेतृत्वमा उत्खनन कार्य गरिरहेको बताउनुभयो । यसपटक जारी उत्खननको क्रममा तीन मिटरभन्दा गहिरो जग र केही प्राचीन सामग्रीहरु भेटिएका हुन् । भेटिएको जगको इँटाहरु बिगतमा फेला परेका इँटासँग मिल्दोजुल्दो छन् ।

“यसपटक हामीले केही नयाँ ठाउँमा उत्खनन गरेका थियौं,” पुरातत्वविद् उद्धव आचार्यले जानकारी दिदै भन्नुभयो–“बिगतमा उत्खनन हुँदा फेला परेका प्राचीन संरचनाहरुको संरक्षणमा बढी ध्यान दिएका छौं ।”

उहाँका अनुसार बिगतमा यहाँ भएको उत्खननबाट २२०० वर्ष पुरानो दरबारको सुरक्षा पोस्ट, पर्खाल र कम्पाउन्डसहितको भौतिक संरचना भेटिएका थिए । त्यसबेला मानिसले प्रयोग गर्ने भाला, बाण र माटाका भाडावर्तन समेत फेला परेपछि त्यसलाई पुरातत्व विभागले नै संरक्षण गर्दै आएको छ ।

दश बिगाहा क्षेत्रमा फैलिएको किच्चकबध स्थलमा पछिल्लो समय मानव निर्मित मन्दिर, पोखरी र अन्य भौतिक संरचना बनाइएका कारण प्राचीन महत्त्वका संरचना तथा वस्तुहरु नष्ट हुने जोखिम छ । 

विभागले नयाँ संरचनाहरु जथाभावी रुपमा नबनाउन आग्रह गर्दै आएको छ । बिगतमा खनजोत गरेर खेतीपाती समेत गरिएका कारण कतिपय भूसतहका पुरातात्विक महत्त्वका बस्तुहरु नष्ट भएको विभागको आशंका छ ।

गत वर्ष विभागले एउटा मन्दिर हटाउन लगाएको थियो । सोही मन्दिर मुनि यसपटक उत्खनन गर्दा प्राचीन दरबारको जग नै भेटिएको छ । यसपटक अझै केही दिन उत्खनन र संरक्षणको कार्य जारी रहने विभागका अधिकृत अधिकारीले जानकारी दिनुभयो ।

पुरातत्वविद् उद्धव आचार्यले किच्चकबध स्थलमा फेला परेका प्राचीन बस्तुहरुको बेलायतमा नमुना लगेर कार्वन टेस्ट गर्दा २२ सय वर्ष पुरानो पुष्टि भएको बताउनुभयो । प्राचीन स्मारकको बारेमा आठौं चरणसम्मको उत्खननबाट कुनै लिखित सामग्री भने फेला नपरेको उहाँले बताउनुभयो । 

“यहाँ हामीले भेटाएका सामानहरु २२ सय वर्ष पुरानो बास्तुकला, सभ्यता र संरचनाको प्रमाण भएको पुष्टि भइसक्यो,” उहाँले भन्नुभयो–“सानो कम्पाउन्डसहित सुरक्षा पोस्ट र हात्ती घोडालाई लगाइदिने सामान पनि भेटिएका छन् । यी कुराले यो स्थान प्राचीन धरोहर हो भन्ने प्रमाणित हुन्छ ।”

किंबदन्ती अनुसार महाभारतकालीन राजा विराटको किच्चक नामका सालो थिए । यहाँ उनको दरवार थियो । पाँच पाण्डव गुप्तबास बसेका बेला द्रौपदीमाथि कुदृष्टि राखेको कारण भीमसेनले बिराटनगरदेखि लखेटेर किच्चकलाई यही दरबारमा ल्याएर बध गरेका थिए । त्यहीकारण यस स्थानलाई किच्चकबधस्थल भनिन थालेको हो ।

सरकारले किच्चकबध स्थलको पौराणिक तथा पुरातात्विक महत्त्व धेरै भए तापनि उत्खनन तथा संरक्षणका लागि पर्याप्त लगानी गर्न सकेको छैन । थोरै बजेट भएका कारण उत्खनन र संरक्षणको कार्य हरेक वर्ष अधुरो हुने गरेको छ । 

सरकारले उत्खननका लागि यसपटक रु. १० लाख बजेट छुट्याएको विभागका अधिकृत अधिकारीले बताउनुभयो । “बजेट धेरै हुने हो भने एकै वर्षमा धेरै काम हुन्थ्यो,” उहाँले भन्नुभयो–“तैपनि सीमित स्रोत साधन हुँदाहुँदै दैनिक १३ जनासम्म कामदार लगाएर यसपाली संरक्षणको काम गरिरहेका छौं ।”

किच्चकबध स्थल मानिसको प्राचीन सभ्यता र संस्कृति चिनाउने एउटा ऐतिहासिक स्थल भएकाले यसको प्रचार प्रसार हुन सके ठूलो संख्यामा पर्यटक भित्राउन सकिने सम्भावना रहेको स्थानीय किच्चकबध संरक्षण समितिका अध्यक्ष दिलबहादुर थेबे बताउनुहुन्छ ।