आज मिडियाहरु संकटमा परेको अवस्थामा झापाका वरिष्ठ पत्रकार राजु पाठकको सम्पादकत्वमा प्रकाशित सुखानी मेगेजिनको विशेषांक विमोचन कार्यक्रममा सहभागी भइरहेका छौं । यही कार्यक्रममा प्रेस सेन्टर नेपालको झापाको नवनिर्वाचित कार्य समितिको पद हस्तान्तरण भइरहेको छ । अत्यन्त शालिन तथा सिद्धहस्त पत्रकार पुष्प खड्काको नेतृत्वमा रहेको प्रेस सेन्टरको झापा जिल्ला समितिलाई सफल कार्यकालका लागि नेपाल पत्रकार महासंघ कोशी प्रदेश समिति र मेरो व्यक्तिगत तर्फबाट हार्दिक बधाई तथा शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।

मिडिया मात्र होइन, आर्थिक मन्दीका कारण निजी क्षेत्रका कतिपय उद्योग धन्धाहरु बन्द भइसकेका छन् भने धेरैजसो संकटग्रस्त छन् । स्थानीय सरकार छ तर स्थानीय मिडियालाई प्रवद्र्धन गर्नुको साटो काठमाडौंमा प्रकाशित पत्रपत्रिकामा विज्ञापन छपाएर स्थानीय मिडियाप्रति सौताको व्यवहार गरिरहेको छ । रेडियो, टेलिभिजन र अनलाइन मिडिया चलाउन अहिले सजिलो छैन । त्यसमा पनि प्रिन्ट मिडिया चलाउनु भनेको फलामको चिउरा चपाउनु जस्तै गाह्रो भएको छ ।

यस्तो अवस्थामा सुखानी सन्देश साप्ताहिकले विशेषांकको रुपमा रंगिन म्याजिन निकालेको छ । यो खुशीको विषय हो । तर, यसरी पत्रिका निकालिरहँदाको भित्री कठिनाई र विज्ञापन माग्दाको पीडा राजुजीलाई मात्रै थाहा होला । सुखानीले नाम अनुसारकै काम गरिरहेको हामी देखिरहेका छौं । गत बर्षको फागुन २१ मा पनि हाम्रो हातमा सुखानीको रंगिन मेगेजिन आएको थियो । अब त सुखानी मेगेजिन आएपछि मात्र फागुन २१ आउँछ जस्तो लाग्न थालिसक्यो । 

सुखानी भन्ने वित्तिकै ती महान पाँच सहिदहरु वीरेन राजबंशी, रामनाथ दाहाल, नेत्र घिमिरे, कृष्ण कुइँकेल र नारायण श्रेष्ठले हाँसी हाँसी २०२९ साल फागुन २१ गते दिनदहाडै यमद्वारको जंगलमा छातीमा गोली थापेर सहादत प्राप्त गरेको घटना स्मरण हुन्छ । म त्यतिखेर जन्मेकै थिइन । जब राजनीतिलाई जान्ने बुझ्ने भइयो, सुखानीको त्यो घटना सुनियो, पढियो र सहादतस्थलमा गएर कयौपटक हेरियो । सहिदहरुप्रति शीर नुहाएर र हृदय ओछ्याएर लाल सलाम अर्पण गरियो । म इलामको तोभाङमा जन्मिएको मान्छे । घरबाट दक्षिण फेवा खोला छ । पूर्वतिर देउमाई खोला छ । दुबै खोला सुसाउँदै मिसिने दोभान नजिकै इभाङको फेदीमा सहिद रत्नकुमार बान्तवाको सहादतस्थल छ । मैले सुखानी भन्दा पहिला इभाङमा रत्नकुमारले बलिदान दिनु भएको घटना सुनेको थिएँ । उहाँप्रति पनि आज सलाम अर्पण गर्दछु ।   

म सुखानीको घटनाभन्दा ज्यादा सुखानी मेगेजिनको चर्चा गर्न उभिएकी छु । सुखानीलाई मेगेजिनको रुपमा वर्षेनी यस्तो राम्रो विशेषांक निकाल्न सफल राजुजी लगायत टिमका सबैलाई हार्दिक बधाई छ । राजु पाठकलाई एउटा कर्मठ पत्रकारको रुपमा चिन्दछु । उहाँ मेरो सहकर्मी पनि हुनुहुन्छ । जनसंसद् दैनिक र लोकतन्त्र पोस्ट दैनिकमा हामीले सँगै पत्रकारिता यात्रा गरेका थियौं । पत्रकार पुजन आचार्य र राजुजी दुवै जना पत्रकारितामा हुनुहुन्छ । मेरो परिवारजस्तै । हामी पनि दुबै जना पत्रकारितामै छौं । यो मेगेजिनमा राजुजी र पुजनजी दुवैको मिहनेत सिञ्चित भएको छ । कसैको धेरै र कसैको अलिकति कम परिश्रम होला, तर पुजनजीको सहयोग नहुने हो भने म ठोकुवा गरेर भन्न सक्छु, राजुजी एक्लैले यो सुखानी आवाज बर्षेनी मेगेजिनको रुपमा निकाल्न सम्भव छैन ।

यो मेगेजिन सरसर्ती पढेको छु । मलाई यो पत्रिकाको कभर चित्रले धेरैबेर तानिरह्यो । कभर स्टोरी ध्यानपूर्वक पढेँ । बगाले घटना जनयुद्धको एउटा अविस्मरणीय परिघटना रहेछ, जहाँ एकै थलोमा राज्य पक्षबाट २० जना योद्धाको नरसंहार भएको रहेछ । कभरपेजले धेरै कुरा बोलेको पाएँ । पत्रकारितामा भनाई नै छ– एउटा तस्वीरले हजार शब्दभन्दा बढी बोल्छ । बगाले घटनाकी ती शेर्पा आमाले आफ्नै छोरो आफ्नै बलेसीमा गुमाएको आफ््नै आँखाले हेर्नुपर्यो । ती आमाको ठाउँमा आफुलाई राखेर सम्झनुहोस् त, कस्तो हुन्छ मुटु । 

सशस्त्र जनयुद्ध हामीले देखेको मात्र होइन, आधुनिक नेपाली राजनीतिक इतिहासको सबैभन्दा ठूलो सशस्त्र जनविद्रोह थियो । जसमा काखमा बच्चा च्यापेका महिलाहरु पनि राज्यसत्ताविरुद्ध बन्दुक बोकेर क्रान्तिमा लामवद्ध भएका थिए । नालापानीको युद्ध महिलाले अंग्रेजविरुद्ध लडेको पढेका थियौं । जनयुद्धमा आमाहरु, महिलाहरु, युवाहरु, वृद्धवृद्धाहरु पनि लडेका थिए । जनयुद्धको एउटा आँखीझ्यालको रुपमा बगाले घटनालाई लिन सकिन्छ । घाइते भएर आराम गरिरहेका लडाकु पनि घटनामा मारिएका थिए । सिंगो बगाले घटनाको पीडाको भारी बोकेको छ जस्तो लाग्छ कभर पेजले । 

विचार, सिद्धान्त र निष्ठाको राजनीति आजको आवश्यकता हो भन्ने सन्देश दिन चाहनुहुन्छ राजुजी यो मेगेजिनमार्फत । धेरैले थाहै नपाएका घटनाहरु उहाँले मेगेजिनमा उजागर गर्नु भएको छ । सिंगो मेगेजिन पढिरहँदा बगाले घटनाकी आमाले भोगिरहेको दर्द हरेक पाठकले महसुस गर्नेछन् । नेपालमा परिवर्तनका लागि ठूला ठूला क्रान्ति भए । नेताहरुले भनेजस्तो व्यवस्था आएको छ । तर, जनताले चाहेजस्तो परिवर्तन चाहिँ अझै पनि आउन सकेको छैन । राजुजीले सम्भवतः यही सन्देश सुखानीमार्फत दिनु भएको छ । मैले यस्तै पाएँ । 

मेगेजिनकी सहसम्पादक पुजन आचार्यले तत्कालीन शासकले झापा विद्रोहका क्रममा जेल परेका र जेल सार्ने बहानामा सुखानीमा कसरी वर्वरतापूर्वक हत्या गरे भन्ने बारेमा लेख्नुभएको छ । उहाँले सरकारले सहिद घोषणा गरेर सुखानी जंगलमा उनीहरुको अर्धकदको शालिक  निर्माण गरे पनि त्यस क्षेत्रको विकासमा ध्यान नदिएको र अर्जुनधाराको सालबारीमा पाँचै जना सहिदको पूर्णकदको शालिक निर्माण गरेर पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गरेको भन्ने विचार व्यक्त गर्नुभएको छ । 

दुर्गा चापागाई (सचिन)ले गणतन्त्रको जग जनयुद्ध भन्ने शीर्षकमा तत्कालीन निरंकुश राज्यसत्ता ढाल्नका लागि गरिएको आन्दोलनलाई हिंसा भनेर बर्तमानमा गरिएको टिप्पणीप्रति असहमति व्यक्त गर्नु भएको छ । उहाँले महिला, दलित, आदिवासी, जनजाति र उत्पीडितले प्राप्त गरेको अधिकार जनयुद्धकै देन हो भन्नुभएको छ । 

सम्पादक राजुजी बगाले नरसंहार बारे आलेख लेख्न तेह्रथुमको आठराई पुग्नु भएको थियो । फिल्डमै पुगेर, सहिद परिवारलाई भेटेर, घटनाको प्रत्यक्षदर्शीसँग कुराकानी गरेर खोजमूलक ढंगले गरिएको रिर्पोटिङले उक्त घटनाको जानकारीलाई जीवन्त तुल्याएको छ । यो स्टोरी पढिरहँदा आफैं बगाले पुगेको र उनीहरुसँग आफैं कुरा गरिरहेको आभास हुन्छ । 

फुर्वा काण्डु शेर्पा मेगेजिनको शीर्ष पात्र हुनुहुन्छ । उहाँले भोगेको जुन पीडा छ, त्यो आफ्नै पीडा जस्तो लाग्छ जनयुद्धमा सन्तान गुमाएका हरेक आमालाई । 

तत्कालीन समयमा अनाहकमा राज्य पक्ष र विद्रोही पक्षबाट धेरै सर्वसाधारणको हत्या भएको थियो । बगालेमा पनि त्यही देखिन्छ । बगाले घटनामै घाइते भएकी बर्षा (शुशीला कन्दवा ) ओडारमा लुकेर बाँचेको कुरा पत्रकार सन्तोष साहले लेख्नुभएको छ । जनयुद्धमा महिलाको भूमिका सशक्त र उत्साहजनक थियो । सेनाले चलाएको गोली हात गुमाएकी बर्षालाई अलिकति पनि गुनासो छैन । 

पत्रकार झुलन रेग्मीले व्यवस्था परिवर्तनका लागि हिंडेका अमरकुमार चेम्जोंङको ह्वील चियरको यात्राले पाठकको मन तान्छ । मुुलुकमा अवस्था र व्यवस्था परिवर्तनका लागि हिंडेका धेरै अमरकुमारको कथा यसमा भेटिन्छ । घरको नाजुक आर्थिक अवस्था र श्रीमानको हालतले डिप्रेसनमा पुगेकी उहाँकी धर्मपत्नी बुधरानी र औषधि उपचारका लागि मजदूरी गरिरहेका छोराको कथाले नेताहरुलाई गिज्जाइरहेको छ । नेताहरु व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा माथि उठेर विगतमा आफैंलाई नेतृत्वमा स्थापित गर्न लागेका र जनताप्रति जवाफदेही बनेको देखिदैन ।

झापा विद्रोहको विषयमा किताब लेख्नु हुने लेखक निरोज कट्टेलले नेपालमा कम्यूनिस्ट पार्टीको स्थापना, झापा आन्दोलनदेखि माओवादी सशस्त्र विद्रोहको उठान गर्नुभएको छ । मेगेजिनमा झापा आन्दोलनका योद्धा नरेश खरेलका बारेमा लेख्नुभएको छ । खरेलको बुझाईमा नेपालको राजनीतिक मूलधारमा रहेका कम्यूनिस्ट पार्टीहरुमा कम्यूनिस्ट चरित्र हराएको छ । 

माओबादी नेता विजय साम्पाङ जनयुद्धको घाइते योद्धा पनि हुनुहन्छ । उहाँले राज्यले नदेखेका घाइते योद्धाहरुको बारेमा विश्लेषण गर्नुभएको छ । उहाँले जनयुद्धमा घाइते भएकाहरुको लागि नेपाली कांग्रेस र एमालेले सम्मान नगरेको र बरु अवमूल्यन गरेको गुनासो गर्नुभएको छ । वास्तवमा सहिद सबैका साझा हुन्छन्, यसमा कसैले राजनीति गर्नुहुँदैन भन्ने मलाई पनि लागेको छ । 

डेंगु लागेको अर्जी मच्छडसँग गरेर हुन्छ शीर्षकमा पत्रकार चुडामिण वशिष्ठले झापा विद्रोह र जनयुद्धलाई लिएर व्यङ्गात्मक टिप्पणी लेख्नुभएको छ । रोमाञ्चक पाराले विश्लेषण गर्नुभएको छ । वरिष्ठ अधिवक्ता एवम् कम्युनिस्ट योद्धा लीला उदासी झापा विद्रोहलाई छामेको एकजना मूर्धन्य व्यक्तित्व हुनुहुन्छ । उहाँले झापा विद्रोहका बारेमा कसले कस्तो कृति प्रकाशन गरेका छन् भनेर मेगेजिनमा लेख लेख्नु भएको छ । 

अहिले सडक र सामाजिक सञ्जालमा गणतन्त्र र लोकतन्त्रविरुद्ध अलिअलि आवाज उठिरहेको सुन्छु । कसैले दान दिएर कृपा गरेर आएको व्यवस्था होइन भन्ने कुरा यो मेगेजिन पढेर पनि थाहा पाउन सकिन्छ । हजारौं सहिदको रगतले सिञ्चिएको र बलिदानको जगमा उभिएको व्यवस्था हो यो । कसैले फ्याक्छु भनेर सजिलै सुन्ठीको टाटी फ्याँके जस्तो फ्याँकिने व्यवस्था होइन यो । यो व्यवस्था ल्याउन जनताको शान्तिपूर्ण आन्दोलनको योगदान छ भने माओवादी जनयुद्ध र मधेश आन्दोलनको योगदान छ । सहिदको योगदान छ । व्यवस्था ल्याउनका लागि योगदान दिनेले केही पाएका छैनन् होला, यो पृथक विषय हो, विडम्बना हो । तर, हामी कोही पनि यो व्यवस्था गुमाउन चाहँदैनौं । आवश्यक परे फेरि एकपल्ट व्यवस्था जोगाउन लड्ने सामर्थ्य जनतासँग छ ।

(प्रेस सेन्टर नेपालको झापा समन्वय समितिद्वारा २०८१ फागुन २० गते विर्तामोडमा आयोजित सुखानी विशेषांक विमोचन र सेन्टरको झापा जिल्ला समितिको पद हस्तान्तरण कार्यक्रममा दिएको मन्तब्यको सम्पादित सार संक्षेप । –सं.)