६ पुष २०८१, शनिवार
केही दिन अघि सार्वजनिक भएको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा एसईईको नतिजाले एक गम्भीर सन्देश प्रेषित गरेको छ । ५२.१४ % विद्यार्थीहरूले यो महत्वपूर्ण परीक्षामा असफलता भोगेका छन्। यसले वर्तमान शिक्षण प्रणालीको गुणस्तर,प्रभावकारिता र समग्र शिक्षाको अवस्थालाई लिएर गम्भीर बहसको सृजनाको आधार तयार गरेको छ।
नतिजाको गहिरो विश्लेषण
एसईई, जसलाई पहिले स्कुल लिभिङ सर्टिफिकेट (एसएलसी) भनिन्थ्यो,नेपालका विद्यार्थीहरूको लागि एक निर्णायक परीक्षा हो। यसले उच्च माध्यमिक शिक्षामा अगाडि बढ्नका लागि अनिवार्य मापदण्डको रूपमा काम गर्छ। यस पटकको नतिजामा आधाभन्दा बढी विद्यार्थीहरूको असफलताले प्रणालीगत कमजोरीहरूको पर्दाफास गरेको छ।यसले शिक्षा प्रणालीमा सुधारको आवश्यकता पुष्टि गर्दछ, जसले विद्यालय,विद्यार्थी,शिक्षक र अभिभावक सबैलाई प्रभावित पार्छ।
पाठ्यक्रमको कठोरता र सान्दर्भिकता
वर्तमान पाठ्यक्रमको कठोरता र यसको सान्दर्भिकता विद्यार्थीहरूको क्षमतासँग मेल नखाने अवस्थामा छ। पाठ्यक्रमलाई विद्यार्थीहरूको जीवन र भविष्यसँग कसरी जोड्न सकिन्छ भन्ने प्रश्न उठ्छ। शिक्षण सामग्रीले विद्यार्थीहरूलाई व्यावहारिक ज्ञान र सीप दिने गरी सान्दर्भिक हुनुपर्छ। यदि पाठ्यक्रम सान्दर्भिक छैन भने, विद्यार्थीहरूले यसलाई बुझ्न र आत्मसात गर्न कठिनाई भोग्न सक्छन्,जसको परिणामस्वरूप असफलताको दर बढ्छ।
शिक्षणको गुणस्तर
शिक्षकहरूको तालिम र व्यावसायिक विकास शिक्षाको गुणस्तरमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ।नेपालका धेरै विद्यालयहरूमा योग्य र पर्याप्त तालिम प्राप्त शिक्षकहरूको अभाव रहेको छ। शिक्षकहरूको व्यावसायिक विकासमा निरन्तर लगानी गरी उनीहरूको क्षमतामा सुधार ल्याउनु आवश्यक छ। साथै,शिक्षण विधिहरूलाई आधुनिक र प्रभावकारी बनाउन नविनतम शिक्षण प्रविधिहरू र विधिहरूको प्रयोग गर्नुपर्छ।
विद्यार्थी समर्थन प्रणालीहरू
विद्यार्थीहरूले शैक्षिक र भावनात्मक सहयोग आवश्यक हुन्छ।परीक्षाको तयारी र सामना गर्दा विद्यार्थीहरूले अनेकौं चुनौतीहरू सामना गर्नुपर्छ।विद्यालयहरूले पर्याप्त परामर्श र ट्युटोरिङ सेवाहरू प्रदान गरेर विद्यार्थीहरूको शैक्षिक यात्रालाई सहज बनाउन सहयोग गर्नुपर्छ।यसका साथै,विद्यार्थीहरूलाई परीक्षाको दबाबबाट मुक्त गर्न विभिन्न तनाव व्यवस्थापन कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु जरुरी छ।
स्रोत वितरणमा असमानता
नेपालमा शहरी र ग्रामीण विद्यालयहरू बीच स्रोतमा ठुलो असमानता छ।शहरी विद्यालयहरूले अक्सर राम्रो स्रोत र सुविधाहरू प्राप्त गर्छन जबकि ग्रामीण विद्यालयहरूमा आधारभूत सुविधाहरूको पनि अभाव हुन्छ।यस असमानतालाई सम्बोधन गर्दै स्रोतहरूको समान वितरण सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ।सबै विद्यार्थीहरूले गुणस्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्नुपर्छ,चाहे उनीहरू जहाँ भए पनि।
अभिभावक र समुदायको संलग्नता
शिक्षा प्रणालीमा अभिभावक र समुदायको संलग्नता महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।विद्यालय,परिवार र समुदायबीच बलियो साझेदारीले विद्यार्थीहरूको शैक्षिक यात्रामा सहयोग पुर्याउँछ।अभिभावकहरूले आफ्ना बालबालिकाको शिक्षामा सक्दो सहयोग र संलग्नता देखाउनु पर्छ।यसले विद्यार्थीहरूको मनोबल उच्च राख्न र उनीहरूको शैक्षिक प्रदर्शन सुधार्न मद्दत पुर्याउँछ।
निष्कर्ष
एसईईको यो नतिजा हाम्रो शिक्षा प्रणालीमा गम्भीर पुनरावलोकन र सुधारको आवश्यकता दर्शाउँछ। उच्च असफलता दरले प्रणालीगत कमजोरीहरूको स्पष्ट संकेत गर्दछ,जसले शिक्षाको विभिन्न पक्षहरूमा सुधारको आवश्यकता देखाउँछ। पाठ्यक्रम सुधार,शिक्षक तालिममा लगानी,विद्यार्थी समर्थन प्रणालीको सुदृढीकरण,स्रोतहरूको समान वितरण र अभिभावक तथा समुदायको सक्रिय संलग्नता जस्ता कदमहरूले मात्र शिक्षाको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ।यस प्रकारको समग्र र समावेशी दृष्टिकोणले मात्र हाम्रो भविष्यका विद्यार्थीहरूलाई सफलतापूर्वक अगाडि बढ्न सक्षम बनाउन सक्छ,जसले उज्ज्वल भविष्यको मार्ग प्रशस्त गर्दछ।
(लेखकले लिटल फ्ल्वर्स अङ्ग्रेजी बिद्यालयमा लामो समय अध्यापन गराउनु भएको हो।)
सकारात्मक सोचका विषयमा कलम चलाउनुहुन्छ ।
