डा. दिलनाथ फुयाँल कोशी प्रदेश सरकारले स्थापना गरेको देशकै पहिलो मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालय (मनमोहन टेक्नोलोजी युनिभर्सिटी, एमटियू) को संस्थापक रजिस्टार हुनुहुन्छ । इलामका स्थायी बासिन्दा डा. फुँयालले वित्तीय अर्थशास्त्रमा नेपालको वित्तीय विकेन्द्रिकरण र यसको प्रभाव विषयमा नर्थ बंगाल युनिभर्सिटीबाट विद्यावारिधि गर्नुभएको छ । प्रस्तुत छ डा. फुँयालसँग एमटीयूको चार बर्षको यात्राबारे उहाँसँग गरिएको संक्षिप्त कुराकानी ।

मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालय (एमटियू)को चार वर्ष कस्तो रह्यो ?

हाम्रो विश्वविद्यालय कोशी सरकारले २०७६ मा स्थापना गरेको हो । एकदमै नयाँ भएकोले पक्कै सुरुका दिनहरू सजिला थिएनन् । विश्वविद्यालय स्थापनाका बेलामा संरचना, जनशक्ति, कानैनी प्रक्रिया, तालिम र प्रशासनलाई एकैपटक अघि बढाउनु पर्ने चुनौती थियो । एकातिर कानूनको अभाव थियो भने अर्कोतिर भौतिक संरचना, विज्ञ र दक्ष जनशक्तिको । तर पनि स्थानीय तह, प्रदेश सरकार, कर्मचारी, शिक्षक र विद्यार्थीको विश्वास जित्नै पर्ने थियो । तर चुनौतीको बीचबाटै अवसर देख्ने बानी भएकाले हामी र हाम्रो मेरो टिम डराएनौं । निरन्तर रातदिन नभनी काम गरिरह्यौं । सोझो अर्थमा भन्दा हामीले पनि पिरामा बसेर काम गरयौ । त्यसैको परिणाम होला अहिले हेर्नुहोस् त देशकै पहिलो प्राविधिक विश्वविद्यालयको संरचना, पाठ्यक्रम र पहिचान स्थापित भइसकेको छ ।

इलामको शीतल हावापानी छोडेर विराटनगरको गर्मीमा बस्दा सुरुमा गाह्रो त भएन, फर्केर जाउँ जाउँ जस्तो लागेन ?

(हाँस्दै) सच्याउनुपर्छ, इलामको हावा शीतल मात्र हैन, अति नै मिठो छ । तर सेवा गर्ने ठाउँ जहाँ भए पनि काम गर्ने मन सफा हुनु पर्छ । विराटनगरको गर्मीभन्दा यहाँका विद्यार्थी र जनतासँगको न्यानोपन ठूलो कुरा हो । त्यसमाथि हाम्रो उपकूलपति (भाइसचान्सलर) पनि आफैमा काममा मरिहत्ते गर्ने पारदर्शी र दक्ष व्यक्त्ति भएको र एमटीयूका जति थियौ सुरुका कर्मचारीहरु पनि सबै मेहनती सहयोग अनि संरक्षण समिति र सभासदहरुको पनि मायालु व्यवहारले यहाँको गर्मीभन्दा जिम्मेवारीको ताप ठूलो थियो सुरुमा, अहिले भने त्यो पनि व्यवस्थापन गर्न सक्ने भएको छु । 

सुरुमा कोशी प्रदेशमा पनि विश्वविद्यालय छ र भन्ने अवस्था थियो तर एमटीयू अहिले देशमा मात्र नभएर भारतमा समेत चिनिन थालिसकेको छ । यहाँसम्म आइपुग्न के कस्ता कठिनाई झेल्नुपर्यो ?

सत्य के हो भने संसारमा सजिलै उपलब्धि पाइँदैन । कानुनी संरचना, स्थायी जनशक्ति, आवश्यक बजेट, भवन र प्रयोगशालासम्मको व्यवस्था गर्न धेरै सानो टिमसँग पहिले हामीले काम गर्यौ । कहिले बजेट अभाव, कहिले संरचनाको अभाव, कहिले नीतिगत तहमा ढिलासुस्ती– यी सबैको सामना गर्यौ । प्रदेश सभाबाट ऐन पारित भएर एमटीयू स्थापना भए पनि आन्तरिक कानुनहरु थिएनन्, पाठक्रम थिएन, योजना र रणनीतिहरु केही पनि थिएनन् । दुई बर्ष त हामीलाई आन्तरिक कानूनहरु, नियमावली र निर्देशिकाहरु बनाउनमै लाग्यो । २०७६ मा स्थापना भएको एमटीयूले बल्ल २०७८ देखि स्नातक तहमा पठनपाठन थाल्यो । गुणस्तरीय पाठक्रम निर्माणमा पनि हामीले धेरै जोखिम मोल्यौ । तर कालो बादलमा चाँदीको घेरा भनेझै यी कठिनाइहरूबाटै हामीलाई नयाँ बाटो खोज्ने अवसर प्राप्त भयो । अहिले हामी खुसी छौं ।   

चार वर्षमै एमटीयू विदेशमा पनि चिनिन थालिनुको पछाडि क कसको योगदान महत्वपूर्ण रह्यो ?  

यो सबै हाम्रो टिमवर्क, दूरदृष्टि र पारदर्शिताको प्रतिफल हो । दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्ने, गुणस्तरीय प्राविधिक शिक्षा दिने र दक्षता विकासमा ध्यान दिनु हाम्रो पहिलो प्राथमिकता थियो र छ । यसैले हामीले दिनरात मिहेनत गर्यौ । पहिले देशभित्रका क्याम्पसहरुसँग आपसी सहकार्यका लागि समझदारी गर्यौ । त्यसपछि भारत आसामको गुवाहाटी विश्वविद्यालयसँग हाम्रो सहकार्य भयो । भर्खरै पटनाको एमिटी युनिभर्सिटीसँग पनि हामीले मौखिक समझदारी गरिसकेका छौ र चाँडै लिखित पनि गर्दैछौ । कोलकाताको नर्थबंगाल युनिभर्सिटीसँग पनि हाम्रो सोझो सम्बन्ध स्थापित भैसकेको छ । भारतको दिल्ली र बंगलादेशका युनिभर्सिटीसँग पनि हामी जोडिसकेका छौ । अहिले हामी दक्षिण एशियाका विभिन्न प्राविधिक विश्वविद्यालयहरूसँग साझेदारी, अनलाइन कार्यक्रम सञ्चालन, पाठ्यक्रमको स्तरीयता, तथा अनुसन्धान र नवप्रवर्तनका लागि प्रोत्साहन गर्ने सहकार्य गरिरहेका छौ । यसैले पनि हो एमटीयूको नाम चार बर्ष भित्रै देशको सिमाना बाहिर पनि जान सफल भयो ।  

के त्यसो भए एमटीयूमा विदेशी विज्ञहरु पनि सहभागी भइसक्नुभएको छ ? 

हो, एमटीयूमा पटना, दिल्ली, गुवाहाटी र बंगलादेशका विश्वविद्यालयका विज्ञहरुबाट पनि बिशेष कक्षा सञ्चालन हुन थालेको छ । हाल भौतिक रुपमै एमटीयूमा करारमा  ईन्जिनिरिंङतर्फ भारत मध्यप्रदेशको राजिव गान्धी टेक्नोलोजिकल युनिर्भसिटीका विज्ञ नन्दकिशोर सिंह र राजिव गान्धी युनिभर्सिटी हेल्थसाईन्स बेंगलोरका डा. सुनिल शुक्ला    कार्यरत हुनुहुन्छ ।  

एमटीयू भ्यागुतो जस्तो उफ्रन चाहन्छ तर बजेट अभावले सर्पजस्तै घस्रिरहेको छ भन्ने  गुनासो सुनिन्छ नि ?

सत्य हो, प्रदेश सरकारको बजेट सीमित छ । तर सीमितताभित्र पनि काम गर्न सकिन्छ भन्ने प्रमाण हामीले प्रस्तुत गरेका छौं । बजेट अभावलाई हामीले बाधा होइन, प्रगतिको उत्प्रेरकका रूपमा लिइरहेका छौं । यसैले पनि थोरै बजेटमा पनि धेरै भौतिक संरचना निर्माण गर्नेदेखि पाठ्यक्रम बनाउने, नयाँ नयाँ शैक्षिक कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्ने, बिषय विज्ञहरु नियुक्त्त गर्ने लगायतका कामहरु गरिरहेका छौं । तर कोशी सरकारले आफ्नो विश्वविद्यालयलाई गौरव मानेर मन्त्रालय सरह बजेट उपलब्ध गराएमा पाँच बर्षभित्रै एमटीयूलाई दक्षिण एसियामा चिनाएरै छाड्नेछौं । कसैले छेकेर रोकेर रोकिनेवाला छैन । 

सीमित बजेट र महत्वाकांक्षी योजना कसरी सँगसँगै अघि बढाइरहनु भएको छ ?

सञ्चालन खर्चभन्दा परियोजना र साझेदारीमा हामीले बढी जोड दिएका छौ । अनावश्यक खर्च कटौती, साझेदारी कार्यक्रम, अनलाइन कोर्स विस्तार, र प्रदेश तथा संघसँगको सहकार्यबाट पनि हामीले समाधान खोज्ने गरेका छौ । सीमित स्रोतमा बढी निचोड निकाल्नु नै व्यवस्थापन हो भन्ने बुझेको हाम्रो टिमले यसमा अथक मेहनत गरेक छ । म आफै व्यवस्थापकीय अर्थशास्त्रको विज्ञ हुँ । भीसी सर पनि आफै अथक मेहनत भएको क्रिएटिभ व्यक्ति हो । डिन सर पनि नेपालको ईन्जिनियरिङ क्षेत्रको एउटा नमुना नै हुनुहुन्छ । यसैले पनि हामीलाई सीमित बजेटमा महत्वाकांक्षी योजनाहरु अगाडि बढाउन बल पुगेको छ । 

एमटीयूमा चरम राजनीतिकरण छ भन्ने कतिपयको आरोप छ, तपाईंले महसुस गर्नुभयो ?

विश्वविद्यालय र राजनीति छुट्टिन गाह्रो हुन्छ । तर मलाई के लाग्छ भने यसलाई सन्तुलनमा राख्न सकिन्छ । मेरो अनुभवमा मैले नीतिगत निर्णय बाहेक राजनीतिक दवावको आधारमा निर्णय गरेको छैन । स्वच्छ प्रशासन र पारदर्शी प्रणाली राख्दा राजनीतिक हस्तक्षेप आफै कम हुन्छ । जहाँसम्म हाम्रो एमटीयूमा राजनीतिकरणको कुरा छ त्यो सत्य होइन । यहाँ विज्ञ, शिक्षक, कर्मचारी सबै फरक फरक भूगोलको र समावेशी हुनुहुन्छ । यहाँ नत विद्यार्थीको नत शिक्षक कर्मचारीको कुनै संघ संगठन छ । यो बाहिरको हल्ला मात्र हो । 

विश्वविद्यालयको कुशल रजिस्टार हुन के गुणहरू जरुरी पर्दोरहेछ ?

दूरदृष्टि, इमानदारी, कानूनी र प्रशासनिक ज्ञान, संयम र धैर्य हुनुपर्छ । सबैलाई सुन्ने र तथ्यका आधारमा निर्णय लिने क्षमता पनि जरुरी हुन्छ । सानो कुरामा रिसाउने होइन, सबैको विचारलाई सम्मान गर्ने तर नीतिमा सम्झौता नगर्ने बानी चाहिन्छ । सायद ममा पनि ती गुणहरु केही रहेछन् र थप मैले यहाँ आएर सिक्ने अवसर पाएको छु । 

क्याम्पस प्रमुख र विश्वविद्यालयको रजिस्टारमा के फरक देख्नुभयो ?

इलामका क्याम्पस प्रमुख हुँदा क्याम्पस भित्रको शैक्षिक, प्रशासनिक र विद्यार्थीसँगको सम्बन्धमा बढी केन्द्रित हुनुपथ्र्यो । तर रजिस्टारमा आएपछि नीति, कानून, बजेट, प्रशासन, एकाडेमिक कार्यक्रम, कर्मचारी र जनशक्तिको व्यवस्थापनदेखि विश्वविद्यालयको भिजन निर्माणसम्म सबैमा ध्यान दिनुपर्छ । जिम्मेवारीको दायरा फराकिलो हुन्छ, दृष्टिकोण फराकिलो बनाउनुपर्छ । मैले यही फरक पाएँ । 

कूलपति, सहकूलपति र उपकूलपतिको सहकार्य कस्तो छ ? दबाब र प्रभाव कत्तिको झेल्नुपरेको छ ?

एमटीयूमा नेतृत्वको सहकार्य एकदमै राम्रो छ । सबैका आआफ्नै दायरा र जिम्मेवारी छन् ।  कहिलेकाहीँ मतभेद आउनु स्वाभाविक भए पनि हामीमाझ कहिल्यै त्यस्तो भएन । हामी सबैले संस्थागत हितलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर काम गर्यौ । व्यक्तिगत भन्दा संस्थागत निर्णयलाई प्राथमिकता दिने संस्कृतिले दवाव र प्रभावलाई व्यवस्थापन गर्न सजिलो हुँदोरहेछ । मैले एमटीयूमा आएपछि धेरैजना कूलपति र सहकूलपतिसँग सहकार्य गर्ने अवसर पाएँ । भिसी सरसँगको पहिलो कार्यकाल एकदमै सौर्हादपूर्ण रुपमा बित्यो र दोस्रो कार्यकाल पनि उहाँकै नेतृत्वमा भएकोले अझै राम्रो सहकार्य हुनेछ । यसले प्रस्ट हुनुपर्छ, मैले कहिल्यै कुनै दवाव झेल्नुपरेन, मात्र आफ्नो कामको बाहेक । 

मनमोहन पोलिटेक्निक एमटीयूको आंगिक होइन, जबरजस्ती थोपरिएको हो भन्ने बाहिर चर्चा छ, वास्तविकता के हो ?

मनमोहन पोलिटेक्निक प्राविधिक शिक्षाको सशक्त पाटो हो । यसलाई विश्वविद्यालय अन्तर्गत ल्याउनुका कारण व्यवस्थापन र गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न हो । जबरजस्ती भन्दा पनि यसले प्रदेश र राष्ट्रलाई दक्ष जनशक्ति उत्पादनमा मद्दत गर्ने गरी अघि बढाइएको छ । पोलिटेक्निक नै एमटीयुको जग हो । र, अझ प्रस्ट रुपमा भन्नुपर्दा हाम्रो विश्वविद्यालय ऐनले नै पोलिटेक्निकलाई आंगिक शिक्षालय स्वीकार गरिसकेकोले अब कसैले होइन भनेर पनि फरक पर्दैन । किनभने ऐनमा प्रस्ट रुपमा पोलिटेक्निक आंगिक शिक्षालयका रुपमा रहेको कुरा उल्लेख छ । 

अझै के भए विश्वविद्यालय तीब्र गतिमा अघि बढ्न सक्छ ?

स्थायी जनशक्ति, पर्याप्त बजेट र पर्याप्त भौतिक प्राविधिक अझ मजबुत बनाउन सके एमटीयूले अझै तीब्र गतिमा छलाङ मार्न सक्छ । अनुसन्धान र नवप्रवर्तनमा जोड, दक्ष जनशक्तिमा लगानी र प्रविधि उपयोगका कार्यक्रमलाई थप तीव्र बनाउने हो भने एमटीयूले फड्को मार्न सक्छ । आशा गरौ आगामी दिनमा सरकारले बजेटको आकारलाई अझै फराकिलो बनाउँदै लैजानेछ । 

हाल एमटीयूमा कुन कुन विषय अध्यापन भैरहेका छन् ? 

एमटीयूमा तीन स्कुल छन्,  ईन्जिनियरिङ, हेल्थ एन्ड एप्लाईड साईन्स र एप्लाईड साईन्स एन्ड मेडिकल । तीनबटै स्कुल अन्तर्गतका अलग अलग विषयमा स्नातक र स्नातकोत्तर तहमा पठनपाठन सुरु भैसकेको छ । ईन्जिनियरिङतर्फ सिभिल र ईलेक्ट्रिक एन्ड ईलेक्ट्रोनिक्स अनि एप्लाईडतर्फ कानुन र अस्पताल व्यवस्थापन । अनि मेडिकलतर्फ फार्मेसी बिषयको पठनपाठन भैरहेको छ । आंगिक शिक्षालयतर्फ डिप्लोमा तहमा पनि आठवटा विषयमा पठनपाठन भइरहेको छ । हाल विश्वविद्यालयमा उच्च शिक्षातर्फ र डिप्लोमा तर्फगरी जम्मा ७ सय बढी विद्यार्थी अध्यनरत् छन् । 

विश्वविद्यालय डिग्री दिने मात्र भए अनुसन्धानमा आधारित भएनन् भन्ने जनगुनासो छ, एमटीयू पनि त्यस्तै हो ?

होइन । एमटीयू एकदमै अनुसन्धानमा आधारित विश्विद्यालय हो । यहाँ पढाई नै पचास प्रतिशत थ्यौरी र पचास प्रतिशत प्राक्टिकल अनिवार्य गरिएको छ । एमटीयूको आफ्नै अनुसन्धान केन्द्र छ । यसैले एमटीयूले धमाधम एकपछि अर्को अनुसन्धान पनि गरिरहेको छ । भर्खरै आफनै देशका रैथाने जडिबुटी प्रयोग गरेर भिक्स र सन्चो जस्तै ओखती उत्पादन गर्न सफल भैसकेको छ । सँगै नेपाली जडिबुटी नै प्रयोग गरेर मधुमेह रोग उपचार गर्ने अनुसन्धानलाई पनि बिशेष महत्वकासाथ अगाडि बढाइरहेको छ । यसबाहेक एमटीयूले थप दशवटा अनुसन्धानहरु पनि गरिरहेको छ र ती मध्ये ब्याक्टेरियोफेजलाई हामीले पहिलो प्राथमिकता दिइरहेका छौं ।  

एमटीयूको भावी रणनीति के र कस्ता छन् ?

हामीले पहिले दश वर्षे रणनीति तयार गरेका छौं । जस अन्तर्गत सन् २०३० सम्म एमटीयू दक्षिण एसियामा चिनिएको विश्वविद्यालय हुनेछ । यो अवधिमा एमटीयूले १० वटा नयाँ पाठ्यक्रम निर्माण गरेर दुई वटा विषयमा विद्यावारिधि, ५ वटामा स्नातकोत्तर र ५ वटामा स्नातक विषय पठनपाठन गराउन थाल्ने छ । समग्रमा सन् २०३० भित्र एमटीयूले  अन्तर्राष्टिय स्तरको पूर्ण प्राविधिक विश्विद्यालयको रुप धारण गरिसक्नेछ ।   

सरकारले अस्पताल नदिँदा मनमोहनले मेडिकलतर्फका शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्न पाएनन् भन्ने गुनासो थियो, अहिले अवस्था के छ ?

हामी प्रदेश सरकारलाई धन्यवाद दिन चाहन्छौ । हामीलाई यसैपाली धनकुटा अस्पताल हस्तान्तरण गर्ने निर्णय भैसकेको छ । अस्पताल हस्तान्तरण हुनासाथ हामी चाँडै वीएस्सी नर्सिङ, अप्टोमेट्री, रेडियोलोजी, ल्यावरोटरी टेक्नोलोजी, फिजियोथेरापी तथा एमवीवीएस, एमडी र एमएस कार्यक्रमहरु सुरु गर्नेछौं ।   

तर, केहीले त कोशी सरकारले विश्वविद्यालय धान्न सक्दैन । उसका लागि सेतो हात्ती भयो । यसले देखिनेगरी काम गर्ने भन्दा पनि बाहिरी हल्ला धेरै गर्यो भन्ने पनि छन् नि ?

भनाई नै छ देखासेखी गरिखा, आरिसे जति मरिजा । अब कसैलाई एमटीयू स्थापना भएकै मन नपरेको पनि होला । अनि कसैलाई प्रगतिले इष्र्या भएको पनि होला । हो, उनीहरुले नै भ्रम छरेका होलान् यस्ता कुरा । तर वास्तविकता के हो भने हामी हल्ला गर्ने हैन यथार्थको धरातलमा रहेर काम गर्छौ र गरिरहेका छौ । त्यसैको प्रतिफल हो शुन्य अवस्थाबाट यति चाँडै विदेशमा पनि एमटीयू चिनिन सफल भएको । र मैले अगाडि नै भनिसके हामी सिमित स्रोतमा चमत्कार खोज्दै यसैले एमटीयूो प्रगतिमा कुनै बाधा आउँदैन र निरन्तर अगाडि बढेर जान्छ । हामीले महशुस गरे अनुसार एमटीयुलाई कोशी सरकारले आफ्नो गौरव मानेको छ सेतो हात्ती होइन । यसैले त हरेक बर्ष बजेट बढाएर विनियोजन भैरहेको छ । जहाँसम्म धान्न सक्दैन भन्ने कुरा छ हामी अहिले एक सय भन्दा बढि कर्मचारी यहाँ कार्यरत छौ त । यो सख्या अझै निरन्तर बढेर जानेछ । 

विद्यार्थी र अभिभावकले किन मनमोहन नै रोज्ने ?

गुणस्तरीय शिक्षा, दक्षता विकासमा ध्यान, रोजगारमुखी पाठ्यक्रम, दक्ष शिक्षक, प्राविधिक र व्यावहारिक ज्ञानसँगै अनुशासित वातावरण एमटीयूमा छ । विद्यार्थीका सपना साकार पार्नका लागि दक्ष जनशक्ति निर्माण हाम्रो पहिलो प्राथमिकता हो । यही कारणले विद्यार्थी र अभिभावकले मनमोहन रोज्नु उत्तम हुन्छ । एमटीयू आफ्नै देशमा एकदमै कम शुल्कमा  गुणस्तरीय प्राविधिक शिक्षा पढाउने विश्वविद्यालय हो । अब विदेशमा गएर धेरै पैसा खर्च गर्न पर्दैन । एमटीयूले विभिन्न विषयमा विद्यार्थीलाई सरकारको तर्फबाट पारदर्शी तरिकाले छात्रबृत्ति पनि वितरण गर्छ ।